İslam Ansiklopedisinde Yazar Hüseyin Kansu tarafından yazılan makaleden kısaltılarak iktibas edilmiştir.
22 Ramazan 812’de (28 Ocak 1410) Yemen’in Zebîd şehrinde dünyaya geldi. 811 veya
816 (1413) yıllarında doğduğu da zikredilmekle birlikte 812 (1409) yılı tercih
edilmektedir (Sehâvî, I, 214). Ailesi Yemen’in Kızıldeniz sahilindeki Şerce
bölgesinden gelip Zebîd’e yerleşmişti. Zebîdî henüz kendisi doğmadan vefat eden
babası Ahmed’in adını almıştır. Babası ile dedesi Sirâcüddin Abdüllatîf b. Ebû
Bekir, İbn Hacer el-Askalânî’nin öğrencilerinden olup dedesi Abdüllatîf hadis ve
nahiv alanında devrin ileri gelen Hanefî âlimlerindendi. Hadis öğrenimine erken
yaşlarda başlayan Zebîdî 823’te (1420) kardeşiyle birlikte Taiz’de Nefîsüddin
Ebû Rebî‘ Süleyman b. İbrâhim el-Alevî’den Buhârî’nin el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’ini
semâ, kıraat ve kısmen icâzet yoluyla okudu. Ders ve icâzet aldığı hocaları
arasında Ebû Bekir b. Hüseyin el-Medenî ve oğlu Ebü’l-Feth Muhammed b. Ebû Bekir
el-Medenî, Kādılkudât Mecdüddin Muhammed b. Ya‘kūb eş-Şîrâzî, İbnü’l-Hayyât,
Mâlikî âlimlerinden Takıyyüddin el-Fâsî gibi muhaddis ve fakihler de yer alır.
Zebîdî, Zebîd’e gelen İbnü’l-Cezerî’den Buhârî’nin el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’ini, Nesâî
ve İbn Mâce’nin es-Sünen’lerini, Müsnedü’ş-Şâfîʿî’yi, İbnü’l-Cezerî’nin el-Ḥıṣnü’l-ḥaṣîn
min kelâmi seyyidi’l-mürselîn adlı eseriyle bunun muhtasarı el-ʿUdde’yi, İbnü’l-Cezerî’nin
derslerine katılmak için Yemen’e gelen Zeynüddin Abdurrahman b. Muhammed el-Birşekî’den
829 (1426) veya 827 (1424) yılında Ṭardü’l-mükâfeḥa ʿan senedi’l-muṣâfaḥa adlı
eserini ve eş-Şifâʾ, el-Muvaṭṭaʾ, el-ʿUmde gibi kitapları okudu. Ayrıca Yemen’in
önde gelen fakihlerinden olan Ebü’l-Kāsım el-Uslukī ile görüşüp kendisinden
faydalandı ve 835 (1432) yılında onunla birlikte hacca gitti. Daha çok Taiz ve
Zebîd medreselerinde öğrenim gören Zebîdî yine buralarda hocalık yaptı. Onun
tanınmış talebeleri arasında Yemen tarihine dair eserleriyle bilinen ve İbnü’l-Esîr’in
Câmiʿu’l-uṣûl’ünü Teysîrü’l-vüṣûl ilâ Câmiʿi’l-uṣûl adıyla ihtisar eden İbnü’d-Deyba‘
da vardır. Hadis, fıkıh, edebiyat, şiir ve tarih alanlarında tanınan Zebîdî’nin
hadisçilik yönünün daha ağır bastığı görülmektedir. Nitekim o devrinin Yemen
muhaddisi olarak tanınmıştır. Zebîdî, talebesi İbnü’d-Deyba‘ın kaydettiğine göre
9 Rebîülâhir 893 gecesi (23 Mart 1488) Zebîd’de vefat etti ve ertesi gün
defnedildi (Buġyetü’l-müstefîd, s. 181). Diğer bazı kaynaklarda vefat günü 10
Rebîülâhir (24 Mart) olarak geçer. Zebîdî’nin vefatı ile Yemen halkının hadis
rivayetinde, âlî isnaddan bir derece düştüğü kabul edilmiştir (Sehâvî, I,
214-215).
Eserleri.
1. et-Tecrîdü’ṣ-ṣarîḥ li-eḥâdîs̱i’l-Câmiʿi’ṣ-ṣaḥîḥ. Muḫtaṣarü’l-Buḫârî adıyla da
bilinen eser el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’in ihtisarı ve yeniden tertip edilmiş şekli olup
Ṣaḥîḥ-i Buḫârî’nin en meşhur muhtasarlarından biridir. Zebîdî bu eserinde
Ṣaḥîḥ-i Buḫârî’deki hadislerden sadece muttasıl müsned olanlara yer vermiş,
bunların senedlerini ve mükerrerlerini de çıkarmıştır. Abdullah eş-Şerkāvî
tarafından Fetḥu’l-mübdî bi-şerḥi Muḫtaṣari’z-Zebîdî; Sıddîk Hasan Han
tarafından da ʿAvnü’l-bârî li-ḥalli edilleti’l-Buḫârî adıyla şerhedilen eseri
Ahmed Naim ve Kâmil Miras uzun açıklamalarla birlikte Türkçe’ye çevirmiş, çeviri
1928-1948 yılları arasında Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından neşredilmiştir
(Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi, I-XII).
2. Ṭabaḳātü’l-ḫavâṣ ehlü’ṣ-ṣıdḳı ve’l-iḫlâṣ.
3. el-Fevâʾid ve’ṣ-ṣılât ve’l-ʿavâʾid. Çeşitli konulardaki hadisler ve me’sûr
dualarla tefsir ve hadisle ilgili bilgilerin yer aldığı bir çalışmadır (Kahire
1283, 1294, 1296, 1344).
4. eṭ-Ṭarîḳatü’l-vâżıḥa ilâ esrâri’l-Fâtiḥa
5. el-Cevâbü’ş-şâfî fi’r-red ʿale’l-mübtediʾi’l-câfî
6. Nüzhetü’l(Tuḥfetü’l)-aḥbâb.
7. el-Muḫtâr min meṭâlibi’l-envâr.
8. Dîvânü İbni’l-Muḳrî.
9. el-Muʿcemü’l-laṭîf.