Doğum: 885 (1480) - Vefat 975 (1567)
Müellif Azmi Özcan tarafından yazılan, İslam ansiklopedisindeki "MÜTTAKĪ el-HİNDÎ" başlıklı makaleden özetlenmiştir.
Hindistanlı sûfî ve hadis âlimidir. Orta Hindistan’da Burhânpûr’da doğdu. Bazı kaynaklarda babasının adı Hüsâmeddin Abdülmelik olarak zikredilmektedir. Ailesi Cavnpûrludur.
Hayatı hakkında temel bilgiler, müridi Şeyh Abdülhak b. Seyfeddin ed-Dihlevî’nin Zâdü’l-müttaḳīn adlı eserine dayanmaktadır. Çocuk yaşta iken babasını kaybeden Müttakī el-Hindî ilk öğrenimini Şah Bâcen Burhânpûrî’nin yanında gördü. Burhânpûrî’nin vefatı üzerine on beş yaşında Mâlvâ Sultanı Gıyâseddin Şah’ın hizmetine girdi. Bir müddet sonra saraydaki itibarlı hayattan sıkılıp tasavvufa yöneldi ve hocasının oğlu Abdülhakîm Çiştî’ye intisap etti. Ardından Mültan’a giderek sülûkünü Şeyh Hüsâmeddin Mültânî’nin yanında tamamladı. Bu dönemde günlerini riyâzet ve ilim tahsiliyle geçirdi. Mültan’dan Gucerât’a, Gucerât Sultanı Bahadır Şah’ın Bâbürlü Hükümdarı Hümâyun’a mağlûp olmasının ardından 1536’da Mekke’ye gitti. Burada Şeyh Ebü’l-Hasan Tâcü’l-ârifîn el-Bekrî’nin halkasına dahil oldu.
Muhammed es-Sekafî’den Kādiriyye, Şâzeliyye ve Medyeniyye hilâfeti alarak irşad faaliyetlerine başladı. Öte yandan dinî ilimler tahsiline devam edip İbn Hacer el-Heytemî gibi âlimlerden ders gördü. 944-961 (1537-1554) yılları arasında Gucerât Sultanı III. Mahmud’un davetiyle Hindistan’a giderek Gucerât başkadısı oldu; icraatından rahatsız olan çevrelerin III. Mahmud ile aralarını açma girişimleri üzerine tekrar Mekke’ye döndü. Hayatının geri kalan kısmını Mekke’de ilim tedrisi ve irşad faaliyetleriyle geçiren Müttakī el-Hindî 2 Cemâziyelevvel 975 (4 Kasım 1567) tarihinde vefat etti. Müridlerinden Şeyh Abdülvehhâb el-Müttakī onun hakkında İtḥâfü’t-taḳī fî fażli’ş-Şeyḫ ʿAlî el-Müttaḳī, Abdülkādir el-Fâkihî el-Ḳavlü’n-naḳī fî menâḳıbi’l-Müttaḳī adıyla birer eser kaleme almışlardır.
Eserleri
Müttakī el-Hindî’nin hadis, tasavvuf ve diğer ilimlere dair Arapça ve Farsça çoğu risâle hacminde 100’ü aşkın eser kaleme aldığı kaydedilmektedir.
Yayımlanmış eserleri şunlardır:
1. Kenzü’l-ʿummâl fî süneni’l-aḳvâl ve’l-efʿâl. Süyûtî’nin Cemʿu’l-cevâmiʿ ile
el-Câmiʿu’ṣ-ṣaġīr’i ve onun zeyli niteliğindeki Ziyâdetü’l-Câmiʿ adlı kitapları
esas alınarak hazırlanan eser müellifin en tanınmış çalışmasıdır. Kenzü’l-ʿummâl’in
Hindistan’da çeşitli baskıları yapılmış (nşr. Muhammed Vahîdüzzamân, I-VIII,
Haydarâbâd 1312/1895, 1364-1369/1945-1949), daha sonra bu baskı esas alınıp
notlar eklenerek yeniden yayımlanmıştır (nşr. Bekrî Hayyânî – Saffet Sekkā, I-XVI,
Halep 1387-1393/1970-1977; Beyrut 1969, 1979, 1981, 1985, 1990-1991).
2. Münteḫabü Kenzi’l-ʿummâl. Ahmed b. Hanbel’in el-Müsned’inin kenarında
basılmıştır (I-VI, Kahire 1313/1895).
3. Tebyînü’ṭ-ṭuruḳ. Müttakī el-Hindî’nin tasavvufa dair kaleme aldığı ilk
risâledir. Muhammed Sagīr Hasan Ma‘sûmî eseri müellif hakkında bir inceleme,
karşılaştırılmalı metin ve İngilizce tercümesiyle birlikte yayımlamıştır (IS,
III/3 [1964], s. 339-374).
4. el-Burhân fî ʿalâmâti mehdiyyi âḫiri’z-zamân. Câsim b. Mühelhel tarafından
bir incelemeyle birlikte neşredilmiş (Küveyt 1988), bir başka baskısı da
Tanta’da yapılmış (1992), eser ayrıca Türkçe’ye tercüme edilmiştir (Âhir Zaman
Mehdî’sinin Alâmetleri, trc. Müşerref Gözcü, İstanbul 1986).
Müttakī’nin diğer bazı eserleri de şunlardır: Cevâmiʿu’l-kelim, el-Ḥikemü’l-ʿirfâniyye,
el-Burhânü’l-celî fî maʿrifeti’l-velî, Esrârü’l-ʿârifîn ve siyerü’ṭ-ṭâlibîn,
ʿUmdetü’l-vesâʾil, Şemâʾilü’n-nebî, ed-Dürrü’l-meknûn ve’s-sırrü’l-maṣûn,
Tenbîhü’l-aḥibbâʾ fî ʿalâmeti’l-maḥabbe, ʿUrvetü’s-selef ve’l-ḫalef fi’t-taṣavvufi’l-münbeset
mine’l-Kitâb ve’s-Sünne, Fetḥu’l-cevâd, Vesîletü’z-zâhire fî salṭanati’d-dünyâ
ve’l-âḫire, Muḫtaṣarü’n-nihâye, İrşâdü’l-Ḳurʾâniyye, Zâdü’ṭ-ṭâlibîn (eserlerinin
tam bir listesi için bk. Kugle, s. 617-630).