Muhammed Mustafa SAV

Sahîh-i Buhârî Muhtasarı

Tecrîd-i Sarîh

Tercümesi ve Şerhi

Müellifi : Zeynüddîn Ahmed B. Ahmed B. Abdillatif Ez-Zebidî

Tercüme ve Şerh Edenler: Babanzâde Ahmed NAİM, Kâmil MİRAS

Diyanet İşleri Başkanlığı

Hicrî 3. asırda İmam Buhâri tarafından kaleme alınan el-Câmiu’s-Sahîh adlı kıymetli eser, hicrî 9. asırda Muhaddis Zeynüddîn Ahmed b. Ahmed b. Abdillatif Ez-Zebidî tarafından ihtisar edilmiştir.

 Tam adı et-Tecrîdü’ṣ-ṣarîḥ li-eḥâdîs̱i’l-Câmiʿi’ṣ-ṣaḥîḥ’tir.

Buhârî, el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’te bir hadisi çeşitli yerlerde değişik isnadlarla tekrar ettiğinden eserdeki hadislerin yerlerinin eksiksiz tesbit edilmesi kolay olmadığı gibi sahâbe ve tâbiîn sözleri hariç muallak, mütâbi‘ ve mükerrerlerle birlikte kitapta 9082 rivayetin ve 25.000’den fazla isnad zincirinin bulunması eserden yararlanmayı güçleştirmektedir. Bu güçlüğü gidermek amacıyla erken dönemlerden itibaren muhtelif çalışmalar yapılmış, bunlardan bazılarında tekrarlar ve isnadlar gibi sadece hadis uzmanlarını ilgilendiren hususlar ayıklanmıştır (Buhârî muhtasarları için bk. Sezgin, I, 126-128). Zebîdî’nin et-Tecrîdü’ṣ-ṣarîḥ’i Ṣaḥîḥ-i Buḫârî’nin en meşhur muhtasarlarındandır. Müellif, 24 Şâban 889’da (16 Eylül 1484) tamamladığı eserinde (Ahmed b. Ahmed ez-Zebîdî, II, 513), el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’i kullanmanın güçlüklerine işaret ettikten sonra ondan âzami ölçüde istifadeyi sağlamak amacıyla hazırladığı muhtasarın özelliklerini belirtmiştir. Zebîdî’ye göre Buhârî’deki hadislerin sıhhati bilindiğinden ondaki hadislerin yalnız asıllarının öğrenilmesi yeterlidir (a.g.e., I, 17). Bu sebeple Zebîdî sahâbî râvisi dışında hadislerin senedlerini çıkarmıştır. Bir hadisi genellikle ilk geçtiği yerde yazmış, tekrarında ziyade varsa onu zikretmiştir. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’te önce muhtasar şekilde verilen bir hadisin daha sonra mufassal olarak tekrar edilmesi halinde ikincisini kaydetmiştir. Eserde sadece muttasıl ve merfû hadislerin alınacağı, muallak rivayetler gibi münkatı‘ olanların, içinde Resûl-i Ekrem’in anılmadığı sahâbe ve tâbiîn sözlerinin ve mükerrerlerin terkedileceği belirtildiğinden (a.g.e., I, 17-18) el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’te mevcut 9082 rivayetten et-Tecrîd’e 2230 hadis alınmıştır. Ancak Ahmed Naim ve Kâmil Miras’ın da belirttiği gibi Zebîdî bu kurallara tamamen uymamış, bazan mevkuf ve muallak haberleri zikretmiş (Tecrid Tercemesi, II, 378; III, 282), anlam kaybına yol açacak derecede ihtisara gitmiş (a.g.e., II, 825; III, 86, 369, 375, 386; VI, 151, 154; VII, 334), bazan da mufassal hadis yerine muhtasarını tercih etmiştir (a.g.e., III, 179). et-Tecrîdü’ṣ-ṣarîḥ, tertibi açısından kullanışlı olmakla birlikte el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’in bazı önemli özelliklerini yansıtmamaktadır. Meselâ Buhârî’nin bab başlıklarında fıkhî kanaatini belirtmek için kaydettiği âyetlerin, muallak hadislerin, sahâbe, tâbiîn ve meşhur imamların sözlerinin hazfedilmesi, hem hadislerle âyetler arasındaki ilginin kopmasına hem de konu bütünlüğünün kaybolmasına yol açmıştır. Ayrıca bazı babların tamamen çıkarılmasıyla eserin bütünlüğünü bozacak derecede aşırı ihtisar yapılmıştır (örnekler için bk. a.g.e., VII, 334, 371; VIII, 37). Nitekim Ahmed Naim ve Kâmil Miras, anlaşılır bir tercüme yapabilmek için zaman zaman el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’ten ilâvelerde bulunma gereğini duymuştur (a.g.e., II, 825; III, 369, 375, 386; XI, 178-179). et-Tecrîdü’ṣ-ṣarîḥ büyük bir şöhret kazanmış, muhtelif çalışmalara konu olmuş ve birçok defa neşredilmiştir

Bu kıymetli eser ilk defa 1948 yılında şerh ve Türkçeye tercüme edilerek yayımlanmıştır. Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından pek çok defa baskısı yapılan eser, ilk defa dijital ortama aktarılmıştır. Eserin ilmî redaksiyon, tahric ve tashih çalışmaları yapılarak bu kıymetli eserden azami fayda sağlanması amaçlanmıştır. Günümüzün gelişmiş teknikleri kullanılarak görsel anlamda da şık ve zarif bir tasarımla eser 8. cilt olarak okuyucunun istifadesine sunulmuştur.

Kaynak: et-TECRÎDÜ’s-SARÎH - TDV İslâm Ansiklopedisi (islamansiklopedisi.org.tr)